Design is alles, alles is design. Ieder ‘ding’ is door iemand ontworpen, maar vaak staan we daar niet bij stil. Wie ontwierp onze koffiezetters, keukenscharen of de deurklinken? In de serie Alledaags Design ga ik op zoek naar de verhalen achter voorwerpen die ik in en rond mijn eigen huis vind. Aflevering 1: De Bialetti Moka Express.
Ik begin mijn dag áltijd met koffie. Vroeger maakte ik mijn ‘bakkie pleur’ met een beetje hulp Senseo of Nespresso, tegenwoordig gebruik ik een ouderwets doordruppelapparaat. Of een Moka Express. Die aluminium koffiezetter kwam in mijn leven toen we twee Italiaanse ‘couchsurfers’ over de vloer hadden. Onze koffie vonden ze maar niks. Nee, ze ging liever zelf aan de slag met het piepkleine keteltje, dat onderuit hun backpack kwam. Water en koffie erin, gas aan en wachten tot ‘ie pruttelt. Ik was meteen verkocht.
Functie: Koffie maken
Koffie drinken doen we al een paar eeuwen. Zoveel mensen, zoveel smaken. Sommigen zweren bij een espressomachine, anderen bij een cafetière, percolator of druppelapparaat. In Nederland was het filterapparaat lang het gereedschap van de thuiszetter. Daarna kwamen Senseo en Nespresso. Tegenwoordig hangen we wat meer de barista uit en zijn er allerlei zetmethoden in zwang. In Italië – koffieland bij uitstek – is het mokkapotje (Moka Express of espressopotje) in bijna ieder huishouden te vinden. De opvallende achtkantige aluminium pot is gemakkelijk te gebruiken en maakt op authentieke wijze heerlijke koffie. Sinds het originele ontwerp uit 1933 van de Italiaanse ingenieur Alfonso Bialetti is de pot nooit meer uit de mode geraakt.
De koffiepot – nee, officieel géén percolator – perst onder druk water uit een reservoir door koffie heen naar een opvangbakje. Dat gebeurt met een voor het apparaat kenmerkend pruttelend geluid, dat tevens het teken is dat het gas moet worden uitgedraaid. Het resultaat lijkt op espresso, maar mag niet zo genoemd worden omdat de druk lager is dan in een espressomachine waardoor het cremalaagje op de koffie ontbreekt.
Uiterlijk: Strak en tijdloos
De Italiaan Alfonso Bialetti, kreeg in 1933 het idee, om onder druk, heet water door gemalen koffie te persen, toen hij het mechanisme van een wasmachine zag, die warm water onder druk door het wasmiddel omhoog drukte. Het kenmerkende aan het ontwerp is de Art Deco aandoende acht hoekige vormgeving van het boven- en onderreservoir van het potje. Uniek is dat sinds 1933 alleen het handvat van vorm is veranderd.
Gebruiksaanwijzing: Hoe zet je koffie met een Moka Express?
Nee, het is geen Senseo. Je moet even wat meer je best doen om een lekker kopje koffie te krijgen. Vooral als je van sterke koffie en espresso houdt, is dit de ideale zetmethode. Laten we beginnen met de benodigdheden.
- Een Moka Express
- Goede koffiemolen
- Een pannenlap of ovenhandschoen
- Vers water
- Koffiebonen (Goede maling: tussen espressomaling en snelfiltermaling)
- Een gasfornuis, brander of andere hittebron (geen inductie)
Dat je de koffiebonen moet malen, kun je vast zelf bedenken. Maar hoe ga je aan de gang met die Moka Express? Makkie, je hoeft maar vier dingen te onthouden:
- Maak de Moka Express open en vul het onderste gedeelte met water
- Plaats de filter en vul ‘m met gemalen koffie
- Schroef de Moka Express dicht en zet ‘m op het vuur
- De koffie is klaar zodra je pruttelgeluiden hoort. Het bovenste gedeelte zit dan vol met koffie! Enjoy!
Concurrentie: Atomic
Een machine die volgens hetzelfde principe werkt als de mokkapot is de Atomic, een creatie uit 1946 van de Italiaanse industrieel ontwerper Giordano Robbiati. De Atomic is van aluminium en uit één stuk gegoten.
De druk in de machine is vergelijkbaar of iets hoger dan in de Moka Express. Een bijzondere extra eigenschap van de Atomic is dat de machine een stoompijpje heeft om melk mee op te schuimen voor cappuccino. De productie van de Atomic stopte in 1986.
Legacy: Een Bialetti in ieder huishouden
Het Bialetti-koffiepotje werd een icoon in de jaren ’50. Renato Bialetti, zoon van Alfonso, bedacht in de jaren vijftig een reclamecampagne die de koffiepot wereldberoemd maakte. Hij geeft Paul Campani de opdracht een logo en mascotte te ontwerpen: de L’omino coi baff, de kleine man met de snor, naar een evenbeeld van Alfonso. De mascotte speelt de hoofdrol in reclamefilmpjes en advertenties. Tegenwoordig is in ieder Italiaans huishouden minstens een Bialetti te vinden. Wereldwijd zweren heel wat koffieliefhebbers bij hun ochtendritueel van de aluminium percolator op het vuur zetten en geduldig wachten tot het zwarte goud zich aankondigt met borrelend geluid. De Bialetti is ook als designobjekt zeer geslaagd. In het New Yorkse Museum of Modern Art wordt een Bialetti tentoongesteld evenals in de Triënnale van Milaan.
De toekomst: Met uitsterven bedreigd
Het gaat niet goed met Bialetti, de maker van de oerdegelijke koffiepot. Het bedrijf staat aan de rand van het faillissement, onder meer door de opkomst van de koffiemachines met capsules. Bialetti heeft 68 miljoen euro schulden en dat als gevolg van de slabakkende Italiaanse economie en het succes van de koffiemachines met capsules. In oktober liet het bedrijf weten dat het twijfels heeft over het voortbestaan ervan. Ondertussen zijn er wel onderhandelingen opgestart voor een eventuele nieuwe kapitaalinjectie.
Ik hoop dat de Moka Express in ieder geval in productie blijft. Voor je het weet zijn we overgeleverd aan padapparaten, capsules en de percolator! Daar moet je toch niet aan denken?!
Leuk weer! En leerzaam ook.
Dankjewel, Joke!