Design is alles, alles is design. Ieder ‘ding’ is door iemand ontworpen, maar vaak staan we daar niet bij stil. Wie ontwierp onze koffiezetters, keukenscharen of de deurklinken? In de serie Alledaags Design ga ik op zoek naar de verhalen achter voorwerpen die ik in en rond mijn eigen huis vind. Aflevering 2: De oranje Fiskars schaar.
We hebben twee Fiskars scharen in huis. Eén is een erfstuk, de ander heb ik gekocht omdat ik blog en vlog over de scharen wilden maken. In traditioneel oranje natuurlijk. Die kleur kwam per ongeluk tot stand. Designer Olof Bäckström hielp het Finse Fiskars in de jaren ’60 bij het ontwerpen van ’s werelds eerste schaar met kunststof handvatten.
Functie: Knippen
Knippen doe je met een schaar. Ik neem even aan dat een precieze uitleg daarvan niet nodig is. Stukje geschiedenis: De schaar is in 1500 v.Chr. uitgevonden door de Egyptenaren, De eerste scharen in het Midden-Oosten dateren uit 1000 tot 2000 jaar v.Chr. In Europa is de schaar als werktuig om textiel en leer mee te snijden rond 500 v.Chr. ontstaan en werd door de Romeinen veel gebruikt. Romeinse scharen zijn van brons of smeedijzer en hebben geen scharnierpunt, maar een verende verbinding aan het uiteinde. De vorm van de schaar zoals wij die kennen, is pas in de Middeleeuwen ontstaan.
Uiterlijk: Oranje en degelijk
Eigenlijk ziet deze schaar er net zo uit als alle andere keukenscharen. Het gereedschap heeft een handvat met ogen voor de vingers, en een scharnierpunt met een schroef. En ja, hij is dus oranje. Toen de fabriek in 1967 de eerste schaar ging produceren, wilde de ontwerper dat de schaar zwart, rood of groen zou worden. Toen het prototype in productie werd genomen, besloot de operator van de machine om eerst de kleur oranje die nog in de machine zat – hij had net een sinaasappelpers gemaakt – op te maken. Het prototype werd dus in vier kleuren gemaakt. De medewerkers van Fiskars kozen uiteindelijk met 9 tegen 7 voor oranje handvatten. De iconische schaar met zijn oranje handvatten is tegenwoordig als handelsmerk gedeponeerd in de Verenigde Staten, Finland en Canada. Dus als je oranje handvatten ziet, is het een schaar van Fiskars.
Gebruiksaanwijzing: Voor elk taakje een schaar
Wist je dat er in elk huis gemiddeld 7 scharen te vinden zijn? Ik ook niet, maar dit feitje vond ik op de Nederlandse website van Fiskars. Zou ik ook zeggen als ik hen was. Fiskars heeft werkelijk voor elke taak een schaar in de aanbieding. Natuurlijk is er een klassieke keukenschaar, een alleskunner. Die heb je in allerlei lengtes. Daarnaast heb je de kappersschaar, manicureschaar, papierschaar, visschaar, wildschaar, bloemistenschaar en voor de kleintjes een kinderschaar. Je hebt dus een flinke keukenla nodig, wil je collectie compleet hebben.
De concurrentie: Alles en iedereen!
Scharen kun je overal kopen. Keukenscharen ook. Maar… Fiskars maakt de beste. Althans, dat vindt ‘men’. Het is waarschijnlijk ook de enige schaar die is, en nu quote ik de design filosofie van Fiskars even, “inspired by nature, physics, and the human anatomy to solve problems in surprising ways”. Dat u het weet. Het bedrijf doet sowieso nogal aanstellerig over hun constante zoektocht naar de allerbeste schaar ter wereld.
Maar dan heb je ook wat! “Het geluid van een echte Fiskars schaar is makkelijk herkenbaar”, beweert de fabrikant. “Dit geluid ontstaat als het snijpunt langs het mes beweegt helemaal tot de punt. Het is het geluid van kwaliteit.”
Legacy: Van keukengereedschap tot museumstuk
In ruim vijftig jaar tijd zijn er meer dan 1 miljard scharen met het kenmerkende oranje handvat verkocht. Om eerlijk te zijn was ik me daar jarenlang niet zo heel erg van bewust. Oranje schaar? Nou en?! Tot ik in de zomer van 2017 de tentoonstelling ‘Our Scissors‘ zag in het Helsinki Design Museum. Ik vond het prachtig. Een mooie combinatie van de geschiedenis van de schaar en (vaak oranje) scharige kunst. De schaar is een designicoon geworden. De oranje handvatten zijn te vinden over de hele wereld, van oma’s keukenlade tot het Museum of Modern Art in New York.
Een schaar met een (piepklein) Nederlands tintje
Fiskars werd in 1649 opgericht door een Nederlandse (of Duitse?!) koopman Peter Thorwöste, die toestemming kreeg van koningin Christina I van Zweden om een metaalgieterij op te zetten in het kleine dorpje Fiskari (Fiskars in het Zweeds) nabij Helsinki . In de beginjaren maakte Fiskars spijkers, draad, schoffels, wielversterkingen, maar hij kreeg geen toestemming om wapens te maken. Fiskars is het op een na oudste privébedrijf in Finland. Nu heeft de Fiskars Group een omzet van meer dan een miljard euro. De belangrijkste merken van het concern zijn Fiskars, Iittala, Gerber Legendary Blades, Royal Copenhagen, Waterford Crystal en Wedgwood. Maar de meeste mensen associëren de naam ‘Fiskars’ met het oranje stuk gereedschap in hun keukenla.
