- Dit artikel verscheen eerder op de website van Lijst Erom, mijn ‘start-up in lijstenland’. Twee jaar lang heb ik gekeken of lijsten maken iets voor mij is. Conclusie: Nee. Al was het geen makkelijk besluit.
Wie op zoek is naar een mooie omlijsting voor een foto, schilderij of prent moet heel wat keuzes maken. Wil ik een klassieke of moderne lijst? Smal of breed? Wel of geen passe-partout? Ontspiegeld of museumglas? Je zou er bijna van in paniek raken! Bedenk dan: Je bent in goed gezelschap. Kunstkenners en musea vinden het net zo moeilijk als jij!
Vincent van Gogh is misschien wel de meest geliefde Nederlandse schilder. Zijn werk, daar is iedereen het wel over eens, is fantastisch. Maar hoe moet je die meesterwerken inlijsten? De meningen zijn verdeeld. Kies je de duurste lijst die je kunt vinden, of ga je voor een omlijsting die meer past bij de tijd en smaak van de kunstenaar?
De lijstengeschiedenis van Van Gogh’s De Slaapkamer
De Slaapkamer is één van de favoriete schilderijen van Van Gogh zelf. “Toen ik na mijn ziekte mijn doeken terugzag, vond ik de Slaapkamer het beste”, schreef hij. Hij vond het zelfs zo geslaagd dat hij het werk wel wilde exposeren. Van Gogh: “De lijst zal – omdat er in het schilderij geen wit is – wit worden“. Zo gezegd zo gedaan. Theo – en later zijn weduwe Jo – laten door lijstenmaker en verfhandelaar Père Tanguy een witte lijst maken, precies zoals Vincent heeft opgedragen. Deze lijst is te zien op een foto van een opstelling van geleende Van Goghs in het Rijksmuseum uit 1918.
Van Gogh wordt duurder, de lijsten ook
Na 1900 wordt het werk van Van Gogh steeds populairder. En duurder. Zijn schilderijen worden daarom steeds vaker ingelijst in meer traditionele vergulden lijsten. Als Jo Van Gogh-Bonger veel van Van Goghs werken, waaronder De Slaapkamer, in permanent bruikleen aan het Stedelijk Museum geeft, laat ook zij ze voorzien van dunne gouden lijsten. Die lijsten verdwijnen als de werken van Van Gogh tijdens de Tweede Wereldoorlog in veiligheid worden gebracht. Er komen ‘transportlijsten’ voor in de plaats. Eenvoudige simpele latjes die enkel en alleen ter bescherming dienen, niet ter versiering. Die lijsten blijven er tot in de jaren ’80 omheen zitten. Als het Van Gogh Museum in 1973 wordt geopend, hangt De Slaapkamer er met transportlijst.
Van goud naar wit naar goud
In 1981 maken de ‘armoedige’ transportlijsten plaats voor gedecoreerde, vergulden lijsten. Niet iedereen is daar even blij mee. Mede daarom gaat het Van Gogh Museum negen jaar later een nieuw experiment aan: De slaapkamer krijgt weer een eenvoudige witte lijst. En dat was het? Nee, de gouden lijst uit de jaren ’80 – gemaakt door lijstenmaker Heijdenrijk – is inmiddels weer terug. En terecht, volgens de lijstenmaker. “Van Gogh was een arme sloeber, maar moet zijn werk dan ook armoedig zijn ingelijst? Geef hem net als zijn tijdgenoten een mooie gouden lijst.” Saillant detail: De versie van De Slaapkamer die in The Art Institute of Chicago hangt zit nog wel in een witte lijst.
Ondertussen in het Kröller-Müller Museum…
Het Kröller-Müller, het museum met de een na grootste Van Gogh-verzameling ter wereld, maakt hele andere keuzes als het om inlijsten gaat. Alle Van Goghs in het Kröller-Müller krijgen in de jaren 2003-2005 een nieuwe houten lijst. Die houten lijsten zijn replica’s van originelen die Hélène Kröller-Müller vóór 1910 liet maken door interieurontwerper Jacques van den Bosch. De originelen bleven twintig jaar zitten. Toen moesten ze wijken voor met linnen beplakte lijsten omdat de directeur ze te houtig vond. Veertig jaar later verving zijn opvolger die ook weer: Wim Quist ontwierp een variant die critici bestempelen als ‘dienblad’. Waarom hout? “Wij volgen daarmee Hélènes wens. In de keuze van de houtsoort zijn ook Vincents ideeën verwerkt.”
Hout, wit of goud; het is maar net waar je van houdt
Als je het mij vraagt maakt het niet zo uit welke lijst je om een Van Gogh doet. Het werk blijft hoe dan ook wel ‘overeind’. Al ben ik stiekem wel fan van de super simpele transportlijst. Dat leidt niet zo af van het werk. Of is dat niet handig om te zeggen, als lijstenmaker…? Mijn favoriete Van Gogh-inlijsting? Stilleven met kweeperen, citroenen, peren en druiven (1887). Het is het enige werk van Van Gogh waarvan de originele lijst bewaard gebleven is. De lijst is geel geschilderd door Vincent zelf.
Doe vooral wat je zelf mooi vindt
En de moraal van dit verhaal? Een goede lijst uitzoeken is een heel gedoe. Niet alleen voor jou! En wat de meningen van experts betreft? Mijn advies: Laat je adviseren, maar doe uiteindelijk gewoon wat je zelf het mooiste vindt. Jij moet er tenslotte tegenaan kijken, het werk hangt boven jouw bed en aan jouw muur.
Dit is een heel verhelderend verhaal. Iedere keer als ik in het Kröller Müller rond loop verbaas ik mij over de zware, logge houten lijsten in diverse kleuren om de schilderijen van Van Gogh. Eenheidsworst. Soms kleurt de lijst goed en soms absoluut niet: dan slaan de kleuren dood en zie je pas goed hoe belangrijk ook de kleur van een lijst is. Ik vroeg mij wel eens af wie dit bedacht heeft en was bang dat het iemand was met een vorm van kleurenblindheid, of dat ik zelf extreem gevoelig was voor kleuren. Maar de vraag voor mij blijft: wat is het belangrijkst? Dat een lijst in volledige harmonie met het schilderij is, of dat de vroegere keus van mevrouw Kröller Müller belangrijker is. Als het de keus van Van Gogh zelf was geweest had iedereen zich daaraan moeten houden (aangenomen dat hij geld had gehad voor mooie lijsten). Ik hoop werkelijk, dat er nog eens een moment komt dat de lijsten vervangen moeten worden en dat er dan per schilderij wordt bekeken welke lijst daar het mooiste omheen zou staan. Het zou een verrijking van deze schitterende collectie zijn!