- Dit artikel verscheen eerder op de website van Lijst Erom, mijn ‘start-up in lijstenland’. Twee jaar lang heb ik gekeken of lijsten maken iets voor mij is. Conclusie: Nee. Al was het geen makkelijk besluit.
Het komt niet vaak voor, maar soms is er ineens een schilderij, foto of ander kunstwerk in het nieuws. Als dat gebeurt is LijstErom.com erbij. We kijken naar het werk, waarom het in het nieuws is en welke lijst eromheen zit. Aflevering 1: De Tuin der Lusten van Jheronimus Bosch. Dit drieluik staat centraal in Before the Flood, Leonardo DiCaprio’s documentaire over klimaatverandering.
De aanleiding
Leonardo DiCaprio heeft het werk van de Bossche schilder gebruikt in de openingsscène van ‘Before the Flood’. Tuin der Lusten wordt gebruikt als voorbeeld: een paradijs, de zeven zonden en de hel symboliseren volgens de Amerikaanse acteur het dagelijkse leven op aarde. Eerder liet DiCaprio zijn liefde voor Jeroen Bosch’ werk blijken toen hij begin dit jaar op bezoek ging bij de paus.
Het werk
Tuin der Lusten is het meesterwerk van Bosch , geschilderd tussen 1480 en 1490. Het neemt een bijzondere plaats in binnen de Europese kunstgeschiedenis vanwege zijn unieke laat-middeleeuwse beeldtaal. Over de precieze betekenis ervan zijn de meningen verdeeld. De meeste auteurs zijn het erover eens dat de schilder hier de zondigheid van de mensheid aan de kaak stelt. Volgens de laatste inzichten zou het hier gaan om een ‘schijnparadijs’, waarin de mensheid zich waant in een situatie zoals die bestond voor de zondeval, zonder besef van gevaar en zonder kennis van goed en kwaad. Het is een enorm groot werk waarop heel veel te zien is. Zoals een NRC-recensent onlangs schreef:
“Naar de Tuin kun je langer kijken dan naar alle filmdelen van The Lord of the Rings en The Hobbit opgeteld. Een opsomming is zinloos, het oog blijft dwalen tussen schepping en hel.”
Wie ‘de tuin’ zelf wil bekijken moet naar het Prado in Madrid. Maar er is ook een alternatief: Een online interactief avontuur van de NTR, gemaakt voor de herdenking van Bosch’ 500ste sterfdag in 2016. Aanrader.
De Schilder
Jheronimus Bosch (ca. 1450 – 1516) is Nederlands beroemdste kunstenaar uit de middeleeuwen. Bosch werd geboren als Jheronimus van Aken in de Vughterstraat in Den Bosch en werd na zijn overlijden ook wel Jeroen Bosch of Hiëronymus Bosch genoemd. Hij ging de geschiedenis in als ‘den duvelmakere’ (de schepper van duivels) en als schilder van satirische voorstellingen, maar hij is vooral van betekenis als vernieuwer van de bestaande beeldtraditie. Hij gaf op vindingrijke wijze invulling aan bestaande motieven en bedacht een reeks van nieuwe composities. Al tijdens zijn leven werd zijn kunst bewonderd, onder meer in Spanje: Filips de Schone van Spanje gaf de opdracht voor een altaarstuk met als onderwerp ‘le Jugement de dieu’ (het Laatste Oordeel). Waarschijnlijk heeft hij zijn hele leven in Den Bosch gewoond.
De lijst
De Tuin der Lusten bestaat eigenlijk uit vier schilderijen: een voorstelling in gesloten stand (buitenkant) en drie voorstellingen in geopende stand (binnenkant). Deze vier voorstellingen zijn ‘zowel fysiek als inhoudelijk’ met elkaar verbonden. Of om Wikipedia maar even te quoten: “Aangenomen wordt dat de voorstelling in gesloten stand gezien moet worden als inleiding tot de hoofdvoorstelling aan de binnenkant”. Informatie over de omlijsting van het werk heb ik niet kunnen vinden. Weet jij meer? Laat het weten in de reacties.
Het hout
Over de houtsoorten die Bosch gebruikte heb ik wel wat kunnen vinden. Vrijwel alle werken die van Bosch bewaard zijn gebleven, zijn geschilderd op hout: zogenaamde panelen. Het hout van zijn panelen is, volgens kenners, eikenhout afkomstig van de kusten van de Oostzee.
“Alleen het tafelblad, dat in Madrid te zien is met de afbeeldingen van de Zeven Hoofdzonden, is waarschijnlijk gemaakt van cipressenhout. Dat is vreemd en maakt het iets minder zeker tot een echte ‘Bosch’.”
Zo, weet je dat ook weer.
