Staverden, de kleinste stad van Nederland

Er is een stad waar 30 mensen wonen. Je vindt er een kasteel, brouwerij, wat huizen en een kapel, maar geen station, hoogbouw, rijtjeshuizen en andere stadse dingen. Welkom in Staverden, de kleinste stad van Nederland én de Benelux.

Staverden, op de Veluwe bij Elspeet, Garderen en Uddel, wordt in 1298 tot stad verheven. Ideetje van graaf Reinoud I van Gelre. Koning Rudolf I van Habsburg geeft zijn zegen. Het gehucht krijgt een aantal voorrechten (tolvrijheid, schepenrechtspraak), staat in de oorkonde die ergens in het Gelders Archief schijnt te liggen. Ook moeten de inwoners belasting betalen en wordt de dienstplicht (heervaart) ingevoerd.

De groei stokt, de Staverman krijgt de leiding

Een jaar of dertig later is het alweer gedaan met de stadse ambities van de nederzetting. Reinoud heeft andere dingen aan zijn hoofd. In de jaren die volgen wordt het jachtslot van de stad nog wel uitbreidt tot een burcht met een slotgracht en een ommuurde tuin, maar dat was het wel. Vanaf 1400 wonen de graven van Gelre er niet meer zelf. Het huis Staverden wordt beheerd door een leenheer, de Staverman. De Stavermannen hebben de verplichting om witte pauwen te houden. Met de veren wordt de helm van de graaf versierd.

Pauwveren voor de commissaris van de Koning

Vandaag de dag lopen er nog steeds witte pauwen rond in Staverden. De veren worden niet meer gebruikt om een helm op te leuken, maar gaan naar de commissaris van de Koning. Sinds 2005 worden de veren eens in de twee jaar uitgereikt aan een instelling die zich ‘bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van cultuur of natuur’ in de provincie Gelderland. 

Het Jugendstil-‘kasteel’ van Staverden

Het huidige landhuis Staverden is ongeveer een eeuw oud, maar wordt door zijn veel langere geschiedenis steevast ‘kasteel’ genoemd. Eigenaar Frederik Bernard s’Jacob, oud-burgemeester van Rotterdam, laat het landhuis in Staverden rond 1905 door architecten Van Essen en Van Zeggeren vergroten tot ‘kasteel’. Het wordt een moderne interpretatie van de Hollandse renaissancestijl uit de zeventiende eeuw met hier en daar een vleugje Jugendstil. s’Jacob bouwt ook nog twee boerderijen op het landgoed. Voor zijn zoon Herman Theodoor s’Jacob laat hij in de buurt van het kasteel het landhuis De Witte Pauwen bouwen.

Trouwlocatie en plek voor dagjesmensen

Na het overlijden van Herman Theodoor, begin jaren ’60, komt het landgoed in handen van Stichting Het Geldersch Landschap & Kasteelen. Het kasteel in 2016. De laatste particuliere eigenaar van het kasteel, Coen Haklander, gaat in 2014 failliet. Tegenwoordig is het een trouwlocatie en een plek voor dagjesmensen. Het is er goed toeven. Het landgoed (718 hectare) is zo groot dat je er kunt verdwalen. Tussen al het groen in Staverden liggen 18 karakteristieke boerderijtjes, het witte kasteel, de villa en nog eens 30 andere woningen en gebouwen.

De kleinste stad van Nederland, de concurrentie

Er zijn wel meer steden die zich de kleinste stad van Nederland noemen. Bronkhorst bijvoorbeeld. Daar valt het een en ander tegen in te brengen. Het plaatsje heeft stadsrechten, dat wel, en ongeveer 90 inwoners. Daarmee is het kleiner dan het Friese Sloten. Dat noemt zich ook de kleinste, met het argument dat het vestingwerken en daarmee de uiterlijke kenmerken van een echte stad heeft. Binnen en buiten de stadspoorten wonen echter ruim 750 mensen. Niet veel, maar het kan kleiner. Eembrugge bij Baarn (130 inwoners) en het Zeeuwse Sint-Anna-ter-Muiden (50) zijn een stuk kleiner, maar Staverden is met circa 30 inwoners (of 52?) de absolute winnaar.

Op bezoek in Staverden

Staverden is een bezoekje waard! Struin door de tuinen, zwaai naar een pauw, bewonder de architectuur, verdwaal in het doolhof, doe een aankoop in de landschapswinkel, nuttig een hapje in de brasserie en proef een biertje in de brouwerij. Op de website van Geldersch Landschap & Kasteelen vind je alle informatie die je nodig hebt. Succes!