Nutteloze Bouwwerken

We leven in een goed gepland en aangeharkt land. Maar soms, héél soms, gaat er iets verkeerd, lopen plannen mis of is de uitkomst niet helemaal zoals gehoopt. Deze nooit afgebouwde panden, zelden gebruikte kunstwerken en lege perrons zijn stille odes aan de imperfectie. Desondanks, of misschien juist wel daarom, worden vaak vergeten. Onterecht, want vaak zijn ze – op hun eigen manier – prachtig. Hoog tijd voor een ode aan de GTI, het nutteloze bouwwerk! 

De term ‘grote nutteloze werken’, grand travaux inutiles (GTI’s), is bedacht door de Belgische journalist Jean-Claude Defossé. Hij introduceerde het in de jaren tachtig en maakte er verschillende reportages en een boek over. Sindsdien duiken overzichten van bouwblunders regelmatig op in de Belgische media.

Vier soorten nutteloze werken

Wat is een nutteloos werk? Een ongebruikt of onafgewerkt grootschalig bouwproject. Een bouwwerk dat wel in gebruik genomen is, maar waarvan het nut niet of nauwelijks bewezen is, zou je ook kunnen zeggen. De nutteloze bouwwerken zijn onder te verdelen in vier soorten:

1. Heeft (nog) nooit nut gehad;
2. Had ooit nut, maar nu niet meer;
3. was nutteloos, maar heeft inmiddels nut (is afgebouwd);
4. Nutteloos, maar heeft nu een nieuwe nuttige bestemming.

Bewust nutteloze werken tellen niet mee. Dat soort stenen grappen en dwaze bouwsels heten follies!

Belgische wafelijzerpolitiek en nutteloze bouwwerken

Bij onze zuiderburen ging het vroeger vaak mis, omdat gelijke behandeling van landsdelen (de Walen en de Vlamingen) voorging op het nut van de investering, de zogenoemde wafelijzerpolitiek. Door deze politiek kreeg één van beide zijden van de taalgrens vaak meer dan daadwerkelijk noodzakelijk was. Zo kreeg Wallonië een aanvankelijk nutteloos omleidingskanaal inclusief scheepslift, omdat de Vlaamse haven van Zeebrugge werd uitgebreid.

Onze zuiderburen zijn GTI-kampioen…

Andere nutteloze werken ontstaan doordat men in de plannen rekening houdt met toekomstige ontwikkelingen. Bruggen voor nog aan te leggen wegen bijvoorbeeld of een wegennet voor een wijk die er ooit kwam. Een derde oorzaak is geld. Als het budget is uitgeput, blijft een object soms onaf en ongebruikt. De lijst met nutteloze Belgische projecten is lang. Ongebruikte mijnen, bruggen, kanalen en havens hebben ze daar te over, zo lijkt. Is het bij ons echt zo veel beter of kijken we gewoon niet goed?

…maar ook in Nederland kunnen we er wat van

Oké, ik weet er wel een paar. Kasteel Almere bijvoorbeeld. In 2000 is gestart met de bouw van deze replica van het Belgische Kasteel Jemeppe. Wegens geldgebrek is het echter nooit voltooid.  De afgelopen jaren werd tevergeefs geprobeerd er een pretpark van te maken. Nog een voorbeeld? Tja, in station Lelystad Zuid is sinds de ruwbouw in 1988 nog geen trein gestopten in Amsterdam praat men over de ‘spooktunnel’. En dan heb je nog een lekke theaterput in Middelburg, een nog altijd nutteloos station in Zwolle en een onlangs gesloopte geheimzinnige spoorbrug over de A28.

4 bekende ‘nutteloze’ Nederlandse bouwwerken

1. ‘Fantoomstation‘ Lelystad Zuid. Werd bij de aanleg van de Flevolijn in 1988 in ruwbouw is aangelegd. Opening van het station wordt niet voorzien vóór 2025. Lelystad groeit namelijk minder hard dan gedacht.
2. Het Scheringa-museum in Opmeer. In 2009 werd de bouw door de aannemer stilgelegd, omdat de opdrachtgever, DSB Stadion BV, niet meer aan de betalingsverplichtingen kon voldoen. Het gebouw is voor ongeveer 80 procent klaar en staat leeg.
3. De Staatsmijn Beatrix in Herkenbosch. De bouw hiervan startte in 1954 en werd in 1962 stilgelegd toen er een diepte was bereikt van 710 meter. Het gebied is in 1990 aangewezen als natuurgebied (Nationaal Park De Meinweg).
4. Theaterput in Middelburg. De bouwput werd in 2003 gegraven. Door het instorten van de put aan de Zuidsingel en schade aan huizen in de buurt, werd uiteindelijk een streep gezet door het theaterplan. Het Stadsschouwburg Middelburg werd toch maar opgeknapt. Waarschijnlijk worden er huizen gebouwd op de put, die momenteel is voorzien van een tijdelijk grasveld.

Met de meeste nutteloze bouwwerken komt het uiteindelijk wel goed

Komt tijd komt raad! Met de meeste nutteloze bouwwerken komt het uiteindelijk wel weer goed. Niksige bouwwerken tolereren we niet. Ons land daar is te klein en ruimte te kostbaar voor. Sommigen, de A4 Midden-Delfland bijvoorbeeld, zijn strikt genomen niet nutteloos meer. Anderen bleken uiteindelijk toch nuttig of kregen een andere bestemming. En soms, héél soms, worden ze opgeruimd.

Leven de miskleunen!

Zelf word ik wel blij van die nutteloze, mislukte of te ambitieus uitgevallen objecten. Niet álles wat we van plan zijn in de openbare ruimte lukt! Niet gek als we daar zo nu en dan eens aan herinnert worden. Best leuk toch, zo’n hagelnieuwe miskleun?!

Waar zijn ze, die nutteloze bouwwerken?

Een complete lijst met nutteloze bouwwerken bestaat niet. Ik hem ‘m in ieder geval niet kunnen vinden. Dus zie je een miskleun die aan één van de vier kenmerken voldoet? Laat het weten! Plaats een reactie onder dit bericht of voeg ‘m toe op de Grote nutteloze werken pagina op Wikipedia. Voor mislukte infrastructuur is een speciale website die nog wel wat aanvulling kan gebruiken. Gotta catch ‘em All.