Laatst stond ik na uren dwalen door het Louvre in Parijs ineens oog in oog met twee schilderijen van Gerard ter Borch. “Geboren in Zwolle”, stond op het bordje naast één van te werken. Verderop in de zaal hingen nog twee Ter Borchjes. Wie is die man, dacht ik. En is er in ‘mijn stad’ nog iets over hem te vinden?
Wie is Gerard Ter Borch?
Een Nederlandse kunstschilder. Hij is – volgens Wikipedia – vooral bekend door zijn kleine en galante genrestukken, maar schilderde ook portretten. “Over zijn leven is meer bekend dan van menig ander schilder uit de 17e eeuw.” En wat weten we dan zoal? Gerard ter Borch leerde het schildersvak van zijn vader, Gerard ter Borch de Oude, een hoge ambtenaar, maar ook een amateur-kunstschilder. Drie van zijn kinderen leerde hij schilderen en tekenen. Met een woonhuis in de Sassenstraat en een buitenhuis even buiten de stad was de familie zo Zwols als wat. Dochter Gesina ter Borch – halfzus van Gerard de jonge – legde in haar albums familiegebeurtenissen vast. Kijk maar eens naar ‘Poepende kinderen‘. Geinig toch!
De ‘satijntjes’ van Gerard Ter Borch
Even terug naar Gerard junior hoor. Hij werd in zijn tijd vooral bekend om de wijze waarop hij kledingstoffen in verf wist weer te geven. Schilder en schrijver Arnold Houbraken schreef hierover in 1721: ‘bovenal het wit satijn zoo natuurlijk, dun en konstig […] dat het waarlijk satijn scheen te wezen’. Niet voor niets kregen de schilderijen van Ter Borch later de koosnaam ‘satijntjes’.
Gerard gaat de wereld rond
Toen Gerard zijn school had afgemaakt, vertrok hij uit Zwolle. Hij ging in de leer bij schilders in Amsterdam, Haarlem en Londen. Uit oude brieven weten we dat zijn vader hem bleef helpen. Soms stuurde Gerard de Oude tekenmaterialen, zoals penselen, papier, krijt en verf naar zijn zoon. Gerard ging in 1633 in Haarlem werken in het atelier van Pieter de Molijn. Zijn landschappen werden door Ter Borch van figuren voorzien. In 1635 trok hij naar Engeland en bracht een bezoek aan zijn oom. Nadat deze gestorven was aan de pest, keerde Gerard terug naar Zwolle. Hij reisde naar Italië, maar bezocht mogelijk ook Frankrijk en de Zuidelijke Nederlanden. In 1640 woonde hij in Rome.
De vrede van Münster
In 1645 kwam hij terug in Holland en vestigde zich in Amsterdam. Een jaar later vergezelde hij de Amsterdamse diplomaat Pauw naar Münster en schilderde een van zijn beroemdste stukken: “De vredesconferentie tussen Holland en Spanje”. Voor dat werk vroeg hij zoveel geld, dat het hem niet lukte het te verkopen. Een van de Spaanse diplomaten, genaamd Peñeranda nam hem mee naar Spanje, waar hij onder andere Philips IV van Spanje schilderde.
Aan het werk in Deventer
Na zijn huwelijk met de Deventerse Geertruit Condewijn in 1654 verhuisde Gerard jr. naar Deventer. Hij combineerde daar zijn beroep als schilder met een functie in het stadsbestuur. In 1681 ging het bergafwaarts met zijn gezondheid. Op 6 december van dat jaar overleed hij. Ter Borch ligt begraven in de Grote of Sint-Michaëlskerk in Zwolle. Zijn werk is nog steeds populair. In het Stedelijk Museum in Zwolle kun je twee van zijn schilderijen bekijken. Maar ook in musea in Parijs, Londen en New York hangen schilderijen van de Zwolse schilder.
Op pad met Ter Borch in Zwolle
Voordat Gerard professioneel begon te schilderen had hij veel schetsen en tekeningen gemaakt. In zijn geboortestad Zwolle en op het platteland eromheen vond hij zijn ‘oefenmateriaal’. Van de meeste tekeningen die de ‘Rembrandt van het Oosten’ in de jaren 30 van de 17de eeuw maakte van stadsgezichten kon de locatie worden bepaald. Deze tekeningen vormen de basis voor de – niet zo populaire, aan de YouTube-cijfers te zien – interessante historische wandelroute die vorig jaar werd gemaakt. Ben je een keer in Zwolle? Leuke wandeling hoor!
Zwolle is Ter Borch niet vergeten
Misschien is Gerard Ter Borch niet zo bekend als Vermeer of Rembrandt, maar in Zwolle komt zijn naam nog regelmatig voor. Eind vorig jaar werd hij in zijn vierhonderdste geboortejaar geëerd met een gevelsteen, geplaatst in de gevel van het pand aan de Sassenstraat 21, waar de schilder opgroeide. Oktober vorig jaar werd een net verbouwd hotel omgedoopt tot Pillows Grand Hotel Ter Borch. Zwolle is Ter Borch nog niet vergeten!
