De laatste tijd wandel ik steeds vaker. Leuk, maar je moet het niet te vaak doen. Of laat ik voor mezelf spreken: Doelloos rondsjauwen kan ik niet. Ik heb een doel nodig. De missie van deze week: Foto’s van mijn stad Zwolle in de jaren ’70 en ’80 vergelijken met nu.
Op de Wikipedia-lijst met rijksmonumenten in Zwolle staan een paar oude zwart-wit foto’s. Bijna allemaal gemaakt door A. J. van der Wal – roepnaam: Ton – in opdracht van een voorganger van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ton fotografeerde kerken, winkelpanden en woonhuizen. Sommigen zien er op de foto’s spic en span uit, anderen zijn in verval. Hoe zou het nu met ze gaan? Ik heb er 9 opgezocht.
Meewandelen? Hier de route
Wandel je mee door het centrum van Zwolle? Op dit kaartje vind je de 9 gebouwen die Ton fotografeerde. Als je een beetje doorloopt, ben je binnen een uur klaar.
De Librije – Het Spinhuis
Het Spinhuis is een indrukwekkend rechthoekig gebouw uit 1739. Tot 2006 was het een gevangenis. In de laatste jaren werden hier uitgeprocedeerde asielzoekers met een strafblad opgesloten. Sinds Ton zijn foto maakte is er nogal wat veranderd. De gevangenis is tegenwoordig het onderkomen van driesterrenrestaurant De Librije. Ook theater De Spiegel, dat naast het Spinhuis staat, bestond nog niet toen Ton langskwam. En de poort met het wapen van Overijssel en de beeldjes van een man, een vrouw en Vrouwe Justitia is tegenwoordig een stuk kleuriger. Nee, dat ligt niet alleen aan de kleurenfoto.
Appartementencomplex – Sint-Joseph
Deze voormalige Rooms-Katholieke Kerk ligt net buiten het winkelgebied. Je loopt er zo voorbij. Het pand met neoclassicistische gevel werd in 1848 gebouwd naar ontwerp van architect Theo Molkenboer. Na voltooiing van de neogotische Sint-Michaëlkerk – misschien wel de mooiste gesloopte kerk van Nederland – werd dit gebouw de thuisbasis van de R.K.Werkliedenvereniging St. Joseph. Daarna was het als opslagruimte in gebruik. Tegenwoordig is het een appartementencomplex, maar toen Ton langskwam nog niet (geloof ik).
Hoekpand Steenstraat 11
Oei, dit pand zag er niet zo best uit toen Ton het op de foto zette. Het hoekhuis ‘met verdieping en rechte kroonlijst onder schilddak’ oogt leeg en vervallen. Moet je kijken hoe ‘ie er nu bij staat, prachtig! Dit huis lijkt wat gewoon, dit soort woningen met negentiende-eeuwse voorgevel zie je wel meer in de binnenstad. Het bijzonder zit dat ook aan de achterkant: “de puntgevel van laat-middeleeuwse oorsprong, die waarschijnlijk de achtergevel van een ander pand is geweest”.
Café De Vlaamse Hoogmis – Melkmarkt 46
Over dit monument is vrij weinig te vinden. “Pand met halsgevel met gebeeldhouwde vleugelstukken en fronton, waarin wapenschild”, meldt het monumentenregister. Op de foto van Ton staat het pand te schitteren in de zon. En dat doet het gebouw nog steeds. Natuurlijk zijn er wat dingen verandert. De ramen zijn anders van vorm en kleur en het ‘Vleespaleis’ heeft plaatsgemaakt voor Café De Vlaamse Hoogmis. Via krantenarchief Delpher vond ik een klein bericht uit de Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant over de ondertrouw van Christaan Aarsen en Hendrika Breyinck. Hij woonde op dit adres.
Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Hemelopneming
Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Hemelopneming is een middeleeuwse kruiskerk. De kerk is vooral bekend vanwege de toren, De Peperbus. Op het eerste oog ziet de kerk er hetzelfde uit als bijna 40 jaar geleden. Toch zijn er wat dingen anders. Zo zijn de twee zijbeuken (processiegangen), je ziet er ééntje helemaal links op de foto, bij een restauratie in de jaren ’70 en ’80 afgebroken. Toen Ton zijn foto maakte was de kerk nog geen basiliek. Paus Johannes Paulus II verleende deze eretitel in 1999, bij het 600-jarig bestaan van de kerk. Sinds 2006 vind je hier de het gebeente van Thomas a Kempis. Ton moest daarvoor nog naar de inmiddels deels gesloopte Sint-Michaëlskerk aan de Bisschop Willebrandlaan. Oh, mocht je in de buurt zijn: Je kunt de kerk bezoeken en De Peperbus beklimmen.
Groote Sociëteit
Dit gebouw is in 40 jaar nauwelijks veranderd. Het stadspaleis werd in het midden van de zeventiende eeuw opgetrokken. Van 1648 tot 1751 woonde de familie Van Haersholte hier, daarna de familie Van Isselmuden tot Paeslo. Sinds 1805 is het pand in handen van De Groote Sociëteit. Deze vereniging, in eerste instantie alleen bedoeld voor vooraanstaande mannen, bestaat nog steeds. Je kunt er vergaderen, volgens de website. Ook zijn er borrels en concerten. In 1917 hield de Nederlandse Vereeniging van Huisvrouwen hier een vergadering. Weet je dat ook weer.
Koestraat 27
Wat een schattig klein gebouwtje hè?! “Verdiepingsloos pandje met gepleisterde gevel”, volgens het monumentenregister. Veel meer valt er ook niet te melden over dit negentiende-eeuwse monument In 1930 betuigden de bewoonsters van dit huis in het Overijsselsch dagblad hun “hartelijken dank” aan de “Heeren leden der Fees commissie en Auto-bezitters, voor den genotvolle tocht”. Zou het bij een autoritje gebleven zijn?! En ja, ik stond precies aan de verkeerde kant. Sorry.
Bredesteeg 1
Het is even zoeken naar dit pand, maar dan heb je ook wat. Een gebouwtje met tuitgevel, om precies te zijn. Gebouwd tussen 1800 en 1850. In 40 jaar tijd lijkt er weinig veranderd. Het grote raam op de eerste verdieping is ingeruild voor een wat passender exemplaar. En het lijkt erop dat Ton wat meer afstand kon nemen van het gebouw. Dat is mij niet gelukt, er stond een hek.
Bonbonnerie Borrel – Diezerpoortenplas 7
Een bonbonnerie! Een beter einde van een rondwandeling is nauwelijks denkbaar. Ton moest het zo te zien nog zonder bonbons doen. Dat is wel vreemd, want Hans Borrel zou al in 1980 zijn gestart met zijn chocolaterie. Er gaat iets mis met data, denk ik. Hoe dan ook, het gepleisterd hoekpand met rechte lijstgevel ziet er op Tons foto een beetje treurig en vervallen uit. Over het pand zelf kan ik niet zoveel vinden. De bewoners en gebruikers hebben in de loop der jaren wel van zich laten horen. Zo werd in 1916 vanuit dit pand een kinderwagen aangeboden voor 5 gulden. Twee jaar later overleed ene Hendrik, die op dit adres woonde. 8 jaar oud. Niet écht een vrolijk einde dit. Bonbonnetje?
Conclusies en aanbevelingen
Kom op nou, dit is geen onderzoeksrapport! Volgens mij is de binnenstad er in de afgelopen jaren niet op achteruit gegaan. Op mijn foto’s staan minder auto’s en meer bomen dan op die van Ton. En de meeste monumenten zien er nu véél beter uit dan toen. Al zou ik graag nog eens door de processiegangen van de basiliek dwalen… Hoe zouden deze 9 monumenten er in 2060 uitzien? Tot dan!