De Toren van Pisa is één van de bekendste bouwwerken van Europa. Begrijpelijk, want het is een opvallend ding. En scheef. Al kan het schever. Maak kennis met de kerktoren van Miedum en andere scheve bouwsels in het Noorden van Nederland en Duitsland.

Eeuwenlang was de illustere Italiaan (uit 1173, ruim 55 meter hoog) de scheefste toren ter wereld. Maar vanaf eind negentiende eeuw kreeg Pisa concurrentie vanuit de Duitse en Nederlandse Waddenstreek. Restaurateurs hebben de scheve van Pisa een aantal jaar geleden iets rechter getrokken. Zo kon de concurrentie langszij komen.

Nederland telt enkele tientallen scheve torens. De provincie Groningen spant de kroon, daar zijn er een stuk of zeven. Ook in Delft, Dordrecht, Leeuwarden en Acquoy staan staan verzakte kerkklokhouders. De Oldehove in Leeuwarden en de kerktoren van Acquoy worden door sommigen zelfs liefkozend de ‘Pisa van het Noorden‘ en ‘Betuwse Toren van Pisa‘ genoemd. De scheefste toren van Nederlandstaat echt in een Fries buurtschap met krap 50 inwoners…

Miedum heeft de scheefste

De kerktoren van Miedum is een kerktoren zonder kerk. Het bijbehorende gebedshuis werd in 1834 gesloopt. De toren is blijven staan, en omdat hij niets meer had om tegenaan te leunen, begon hij langzaam te verzakken. Lang leek het erop dat de toren bij een flinke brief zou omwaaien. In 1955 is daarom een reddingsplan uitgevoerd; de fundering is verstevigd, waardoor de toren niet verder weg kon zakken. Architect Jan van der Leij uit buurdorpje Wyns, bekend van de Achmeatoren in Leeuwarden, heeft op verzoek van de Leeuwarder Courant in 2009 de scheefheid van de 14 meter hoge toren gemeten. Hij blijkt een hellingshoek van 4,72 graden te hebben en een hellingspercentage van 8,3 procent. En daarmee is het de scheefste toren van Nederland. Hoera!

De kerktoren van Miedum, de scheefste toren van Nederland.

De ‘Schaive van Walfridus’ 

De Walfriduskerk in het Groningse Bedum hangt 4,18 graden (2,61 meter) uit het lood. De fundering bestaat uit klei en puin dat met twaalf ossenhuiden werd bedekt om te verhinderen dat het grondwater omhoog kwam. Dat mocht niet baten – voor de Bedummers die aan de westzijde van het kerkplein wonen lag al jaren een evacuatieplan klaar. Volgens voormalig landmeter Jakob van Dijk is de ‘Schaive van Walfridus’ de scheefste toren van ons land, vertelde hij in 2011 tegen De Volkskrant. Oké, die in Miedum is net iets schever. “Maar die is slechts 14 meter hoog. Kijk, dat noem ik geen toren.” Waarvan akte.

De Walfriduskerk in Bedum met de op één na scheefste (?) toren van van Nederland. Foto: Hardscarf /Wikimedia Commons [CC BY-SA]

De scheefste toren ter wereld

Sinds 1970 staat de scheefste toren ter wereld in Suurhusen, hemelsbreed slechts 25 kilometer ten noordoosten van Delfzijl. In enkele tientallen jaren is de toren van de Hervormde kerk van Suurhusen zo snel scheefgezakt, dat hij zijn collega in Pisa rap heeft ingehaald. De toren staat 5,19 graden uit het lood en wordt in het Guinness Book of World Records vermeld als de scheefste toren ter wereld.

“In 1885 bleek dat de toren in Suurhusen naar de westkant toe begon te verzakken. In 1925 werden voor het eerste metingen verricht. De toren bleek op de top van het zadeldak al 1,15 meter ofwel 2,35 hoekgraden uit het lood te staan. Een jaar later werd -onder protest van de bevolking- de houten daktoren gesloopt. Doordat de kerkklok aan de westkant al verwijderd was, werd het gewicht, dat de toren westwaarts trok aanzienlijk verkleind. “

Reformatorisch Dagblad, 9 oktober 2002

In het begin van de jaren ’90 werden elf betonnen palen van 11 tot 14 meter lang in de harde zandlaag geslagen. Vervolgens zijn er dwarsbalken onder de fundering geplaatst. Hiermee lijkt aan de verzakking een einde gekomen. Ach ja, het is toch al de scheefste…

De Hervormde kerk van Suurhusen. Foto: Arnoldius/Wikimedia Commons [CC BY-SA]

Verderop staat een nóg schevere toren (maar die telt niet)

Niet ver van Suurhusen staat nog een scheve Duitser: De kerktoren van Midlum. De toren, die vermoedelijk rond 1300 gebouwd werd, hangt 6,74 graden uit het lood. Net wat meer dan ‘de scheefste toren ter wereld’. Omdat de Midlumer toren niet heel veel hoger (14 meter) dan breed en lang (7,30 bij 9,00 meter) is, wordt ‘ie niet als toren gezien. Beetje flauw hoor… 

De scheve kerktoren van Midlum, die eigenlijk geen toren is. Foto: Anki64/Wikimedia Commons [CC BY-SA]

Ook de scheve ruïne van Dausenau telt niet mee

Het Duitse Dausenau heeft ook een scheve toren. Maar ook deze Duitser heeft het recordboek niet gehaald. De aanvraag die burgemeester Jürgen Linkenbach in 2011 deed werd afgewezen. De reden: het zou een ruïne zijn, de kerk wordt al jaren niet meer gebruikt en “er groeien grassprietjes door de muren”, aldus het juryrapport. Het is ook nooit goed!

De scheve ruïne van Dausenau. Foto: Kreuzschnabel /Wikimedia Commons [CC BY-SA]

Kan ook: Nieuw en scheef

In Abu Dhabi in de Verenigde Arabische Emiraten hebben ze een paar jaar geleden een hagelnieuwe scheve toren gebouwd. In tegenstelling tot de toren van Pisa die door de jaren heen op een natuurlijke manier is beginnen over te hellen, is de Capital Gate Tower speciaal ontworpen om zo scheef mogelijk te staan. Het resultaat is… Schevig. Het bouwwerk is door Guinness World Records aangewezen als de “verst overhellende door de mens gemaakte toren“. Van harte.

De Capital Gate, de leunende toren van Abu Dhabi. Foto: FritzDaCat/Wikimedia Commons [CC BY-SA]

2 Thoughts to “Scheve torens”

  1. Leuk thema. In Acquoy/Beesd staat ook een scheve (onvoltooide) kerktoren, die wordt vergeleken met het Pisa-exemplaar. Saillant detail: ene mw. Pisa ligt er begraven.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.